Những trang báo xưa nơi thời gian tìm lại
BPO – Làm báo, với nhiều người đó không chỉ là một công việc để mưu sinh mà còn là niềm tự hào. Tự hào vì không chỉ được chứng kiến như bao người trong cộng đồng, mà còn được kể lại những câu chuyện sống động của đời sống xã hội trên các trang báo, được xem là “Thư ký của thời đại”. Những trang báo trở thành nơi thời gian dừng lại, kể với công chúng hôm nay về câu chuyện của hôm qua.
Và hôm nay, mở những trang báo đang được nhà sưu tập tư nhân Huỳnh Minh Hiệp gìn giữ, nâng niu, như thấy được dòng lịch sử sống động của đất nước đang cuộn chảy…
Bắt đầu sưu tầm hiện vật liên quan đến đời sống Sài Gòn – TP. Hồ Chí Minh từ năm 1993, khi là chàng thanh niên 21 tuổi, đến nay anh Huỳnh Minh Hiệp (tên thân mật là Hai Lúa) đã có hơn 30 năm đam mê cùng cổ vật. Anh là kỷ lục gia với 7 kỷ lục được công nhận; được biết đến là người lưu giữ ký ức Sài Gòn xưa, với hàng ngàn hiện vật phản ánh thăng trầm của lịch sử dân tộc.
 |
| Không gian đầy hoài niệm của cà phê Lúa |
 |
| Cà phê Lúa là nơi đạo diễn điện ảnh Bá Vũ (áo đen), các nhà sản xuất phim và các nghệ sĩ, diễn viên thường xuyên gặp gỡ, trao đổi công việc |
Thành phố Hồ Chí Minh lúc nào cũng ồn ào, nhộn nhịp với những thanh âm của phố phường, nhưng chỉ cần bước vào bên trong quán cà phê Lúa như lạc bước vào một thế giới khác. Ở đó, chỉ có tiếng nhạc du dương phát ra từ chiếc máy hát cổ, tiếng rì rầm chuyện trò của những người khách trung niên đang thư thái bên ly cà phê. Trong không gian ấy, ngỡ như chỉ một tiếng chuông điện thoại bất chợt vang lên cũng tạo cảm giác phá hỏng đi không khí đầy chất mê đắm ấy.
Không gian của quán cà phê mộc mạc, đậm nét hoài cổ với nhiều vật dụng gỗ thân thuộc, phản ánh cuộc sống của hàng chục năm về trước. Những chiếc ghế, cái bàn, tủ đứng, tủ chén, những chiếc xe đạp, xe máy, chiếc bàn ủi con gà… như đang kể cho chúng ta nghe câu chuyện của một thời kỳ được gọi là quá khứ. Một không gian xưa hiện diện giữa lòng đô thị sôi động của cả nước quả là một điều không dễ có được.
 |
Anh Huỳnh Minh Hiệp mất hơn 30 năm để sưu tầm những hiện vật liên quan đến điện ảnh, âm nhạc, những đồ dùng phản ánh cuộc sống của người dân Sài Gòn xưa. Anh muốn lưu lại cho thế hệ sau, đặc biệt là các bạn học sinh, sinh viên có cơ hội đến đây khám phá, tìm hiểu về những gì đã xảy ra trước kia để hiểu biết thêm về lịch sử phát triển của thành phố Sài Gòn – Gia Định – TP. Hồ Chí Minh.
Chị Danh Thị Ngọc Thơ ở thành phố Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh không khỏi bịn rịn trước những vật dụng tại quán Lúa. Đó là những món đồ dùng mà thế hệ 6x, 7x như chị đều rất thân thuộc. Đến đây, chị như quay lại những ngày tháng thơ bé bên bà ngoại thân yêu. Mỗi vật dụng trưng bày tại Lúa đều gần gũi và biết cách gợi nhớ, gợi thương.
“Đối với tôi, giá trị của những món đồ xưa không chỉ ở vẻ đẹp bên ngoài mà còn bởi giá trị lịch sử và nét văn hóa ẩn chứa bên trong. Những vật dụng thân thuộc như bộ bàn ghế, chén – đĩa in hình con gà, gạc-măng-rê, hay bàn ủi than con gà,… đều thể hiện dấu ấn thời gian khiến tôi cảm thấy nhớ và hoài niệm về chúng. Đó là một phần của ký ức ngọt ngào, như những cánh cửa thời gian mở ra để tôi quay trở lại những khoảnh khắc đáng nhớ” – chị Danh Thị Ngọc Thơ bồi hồi.
 |
Tờ báo Tiếng dân xuất bản năm 1934 do TS. Trần Đình Hằng tặng
Trong số những hiện vật sưu tầm được, anh Hiệp nâng niu bộ sưu tập hơn 1.000 tờ báo, gồm cả nhật báo, tuần báo, nguyệt san, bán nguyệt san và báo Xuân hơn cả, không chỉ vì chúng bằng giấy dễ hư hỏng, mà còn vì chúng đang lưu giữ trong mình những câu chuyện của hôm qua. Tính riêng các báo xuất bản tại Sài Gòn đã có trên 100 loại.
 |
Trong số này, tờ báo cổ xưa nhất có tuổi đời đã ngoài 100 năm là Gia Định báo xuất bản ngày 2-9-1890, cách đây 135 năm; tờ Văn Minh, Trung Lập xuất bản năm 1927 cũng gần 100 năm. Nhiều tờ báo còn lại cũng có tuổi đời ngót nghét từ nửa thế kỷ trở lên. Với bộ sưu tập này, nhiều tờ báo vốn chỉ còn được điểm tên trong giáo trình giảng dạy báo chí đã hiện diện trong đời thực, ai quan tâm có thể tận mắt nhìn thấy, cầm được trên tay và hình dung được về một thời đã qua qua từng con chữ, hình vẽ sống động.
Tờ Gia Định báo (xuất bản ngày 2-9-1890) là tờ báo cổ xưa nhất trong bộ sưu tập báo của anh Hiệp
Anh Hiệp công tác ở Trung tâm UNESCO Nghiên cứu, Bảo tồn cổ vật Việt Nam đến nay đã 20 năm. Có dịp gặp gỡ, giao lưu với rất nhiều nhà sưu tập, nhà nghiên cứu nên rất thuận lợi cho anh tìm kiếm các tờ báo, hiện vật của Sài Gòn xưa. Vậy nhưng, “nghề chơi cũng lắm công phu”, để có hơn 1.000 tờ báo như hiện nay, anh cũng phải nhờ đến chữ “duyên” mới có được.
Anh Hiệp kể: “Những tờ báo đầu tiên như tờ Gia Định báo của Trương Vĩnh Ký rất khó tìm và tôi chỉ mới tìm được khoảng vài năm nay. Những tờ báo cách mạng tôi cũng đặc biệt tìm kiếm nhưng cũng rất khó vì chất liệu giấy giòn, dễ hư. Những tờ báo này chủ yếu nằm trong tay các nhà sưu tập, các nhà nghiên cứu lâu năm, không dễ thuyết phục họ nhượng lại cho mình. Có những tờ báo phải đi mấy tháng trời, thậm chí mấy năm, mới thuyết phục được, vì họ cũng như mình, cũng muốn giữ lại lịch sử về ngành báo chí rất là quý. Những tờ báo này có duyên mới gặp được”.
Ngoài tờ Gia Định báo, anh Hiệp rất tâm đắc với tờ Tiếng Dân do cụ Huỳnh Thúc Kháng làm chủ bút, xuất bản tại Huế, từ 1927-1946. Tờ Tiếng Dân ra đời từ năm 1927 và tờ báo mà anh đang lưu giữ in năm 1934, nay cũng hơn 90 năm tuổi.
Nhà sưu tập Huỳnh Minh Hiệp chia sẻ cảm nhận về giá trị của các tờ báo cách mạng xưa
 |
Tính riêng nền Báo chí cách mạng Việt Nam từ khi ra đời đến nay tròn 100 năm. Trong những năm tháng đấu tranh cách mạng, báo chí đã trở thành vũ khí tuyên truyền, cổ động tinh thần chiến đấu của nhân dân. Ngay trên trang nhất, nhiều tờ báo đã thể hiện rõ tôn chỉ, mục đích của mình rất rõ ràng, như một tuyên ngôn về quyền tự chủ. Đó là báo Nước nhà với “Chánh quyền Nam bộ phải về người Việt Nam”, là Việt bút tân văn với “Dân tộc Việt Nam chỉ muốn tự do và độc lập. Thuyết phân ly và chánh thể tự trị không còn hợp thời nữa”, là Tiếng dân với “Cái gì có hợp lẽ mới được lâu bền”… Báo chí đã trở thành loại vũ khí sắc bén của các nhà cách mạng, nhà hoạt động chính trị – xã hội trên mặt trận tư tưởng – văn hóa.
 |
| Những tờ báo cách mạng khẳng định tôn chỉ, mục đích của mình rất rõ ràng, như một tuyên ngôn về quyền tự chủ |
 |
| Nhật báo Lục tỉnh Tân văn từ khi ra đời đã mở ra một thời kỳ mới cho báo chí quốc ngữ Sài Gòn, thời kỳ báo chí thông tin, đi sát đời sống xã hội |
Số lượng báo lên đến con số cả ngàn tờ, nhưng anh Hiệp nhớ vanh vách đặc điểm, năm xuất bản của từng tờ mà anh đang lưu giữ. “Qua những tờ báo, tôi biết hơn về truyền thống đấu tranh hào hùng của dân tộc trải qua từng giai đoạn lịch sử từ thời Pháp thuộc. Những tờ báo như Lạc Việt, Đoàn Kết, Cứu Quốc… đặc biệt ở Huế có tờ Tiếng Dân, mang giá trị lịch sử cả dân tộc. Năm nay, kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, tôi sẽ phối hợp với Bảo tàng thành phố trưng bày bộ sưu tập báo chí của Sài Gòn, những tờ báo đầu tiên như Gia Định báo…” – anh Hiệp chia sẻ về dự định sắp tới.
Những tờ báo Xuân có tuổi đời nửa thế kỷ
Cầm trên tay những tờ báo xưa ố màu, nhiều tờ không còn nguyên vẹn, nhiều chữ đã nhòe không rõ nội dung, ai ai cũng chung một điều cảm nhận, rằng một thời xưa cũ đã ngưng đọng lại nơi đây.
Những trang báo như một chứng nhân của lịch sử, phản ánh chân thực nhất những gì đã diễn ra. Ẩn chứa trong những trang báo cũ kỹ, hoen màu đó là đời sống đầy sôi động của thành phố Sài Gòn một thuở. Từng trang báo được lật mở như mở từng cách cửa, đưa người đọc ngược về những năm tháng mà báo chí – món ăn tinh thần của cư dân đô thị, luôn được chào đón.
Ở đó, những bài báo trên những trang báo xưa còn thể hiện là nơi giáo dục đạo đức, tri thức, chính trị, kinh tế cho nhân dân. Họ không chỉ đọc tin tức về văn hóa nghệ thuật, về chính trị, đời sống mà còn tìm thấy ở đó những sản phẩm phục vụ tiêu dùng thông qua những thông tin quảng cáo với ngôn ngữ mộc mạc, đậm chất đời thường, ai đọc qua cũng đều hiểu.
Điển hình trên báo Lục tỉnh tân văn, sữa Nestle hiệu Con chim được giới thiệu “là một thứ vật thực rất lành, rất bổ và dễ tiêu hóa”, quảng cáo dầu Nhị thiên đường: “Khắp trong thiên hạ đều dùng dầu Nhị thiên đường. Vì nó tốt, sức thuốc mạnh, có thể cứu người mau lẹ không có thứ dầu nào sánh kịp…”.
Những mẩu quảng cáo trên báo xưa
“Qua những tờ báo mình biết được tình hình kinh tế, chính trị thời đó, giá cả vật chất như thế nào. Có những tờ báo như Lục tỉnh tân văn, có một quảng cáo về tiệm thuốc tây đầu tiên của Sài Gòn năm 1865. Rất là thú vị!” – nhà sưu tầm Huỳnh Minh Hiệp chia sẻ.
Bộ sưu tập những tờ báo xưa cũ thuộc nhiều giai đoạn lịch sử của đất nước mà anh Hiệp đang lưu giữ không chỉ giúp anh và công chúng quan tâm hiểu thêm về đời sống kinh tế, chính trị thời đó, mà còn là tài liệu quý giá cho sinh viên ngành báo chí. Đặc biệt, ngay cả những người đang làm nghề báo đều học hỏi, kế thừa được rất nhiều từ những trang báo đã nhuốm màu thời gian này.
Công tác tại Cơ quan thường trú Đài Tiếng nói Việt Nam tại TP. Hồ Chí Minh, có dịp tiếp cận những tờ báo xưa, nhà báo Minh Hạnh bày tỏ: Ấn tượng lớn nhất của mình chính là về công nghệ làm báo và nội dung. Về công nghệ, từ thời đó nét mực in tới bây giờ cũng còn rất rõ ràng. Đến giai đoạn sau này, khi báo đã có ảnh rồi, có màu rồi thì đến bây giờ màu đó vẫn sắc nét, ảnh rất đẹp. Còn về nội dung, gần như họ cập nhật rất nhanh chứ không như chúng ta nghĩ nội dung phụ thuộc vào công nghệ in ấn mà không thể cập nhật được. Cách làm báo của ngày xưa đến bây giờ những người làm báo như mình vẫn phải học”.
Với các bạn sinh viên, không chỉ sinh viên báo chí mà các ngành học khác cũng không khỏi ngạc nhiên khi tiếp cận bộ sưu tập những tờ báo xưa của anh Hiệp.
“Khi nhìn thấy những tờ báo của những năm trước đó, em rất tự hào về lịch sử báo chí Việt Nam. Càng khâm phục hơn khi những tờ báo được giữ gìn kỹ lưỡng đến nay” – sinh viên Lê Thị Tuyết Nhi, Trường đại học Văn hóa TP. Hồ Chí Minh bày tỏ.
Đúng như Nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân đã từng khẳng định: “Báo chí là lịch sử của những cái hằng ngày. Cái hằng ngày luôn luôn diễn ra mà cái hôm nay không lặp lại tờ báo hôm qua, nó lưu giữ cái hằng ngày của hôm qua và cho đến 100 năm sau, 1.000 năm sau vẫn còn nguyên giá trị thông tin nếu muốn tìm lại”.
Hôm nay, lật giở những trang báo xưa, như thấy được cả một chặng đường lịch sử của dân tộc; nhìn thấy được đời sống, cung cách sinh hoạt, sự phát triển của ngôn ngữ tiếng Việt vô cùng sống động và phong phú. “Nói đến báo chí xưa, ngoài giá trị lịch sử, tôi đặc biệt quan tâm đến ngôn ngữ và thấy rằng, so với bây giờ, nhiều từ thời ông bà ta dùng nay đã không còn nữa. Đọc lại báo xưa sẽ hình dung được thời kỳ trước ông cha ta đã trao đổi, “trò chuyện” với nhau như thế nào” – ông Mai Phước Lâm, Phó Trưởng phòng, Phòng Nghiên cứu – Sưu tầm – Trưng bày, Bảo tàng Phụ nữ Nam bộ, chia sẻ.
Công chúng tìm kiếm thông tin trên báo chí chính thống vì muốn biết được chuyện gì đang xảy ra. Chính vì đặc điểm này mà tin tức trên báo chí hôm nay, có thể ngày mai đã cũ với người đọc và sẽ bị lãng quên. Nhưng từ câu chuyện của những trang báo xưa cho thấy: Báo chí hôm nay chính là tài sản vô giá của mai sau.
Anh Huỳnh Minh Hiệp chia sẻ niềm đam mê sưu tầm báo xưa cho các bạn sinh viên Trường đại học Văn hóa TP. Hồ Chí Minh
 |
| Bộ sưu tập của anh Minh Hiệp thu hút nhiều phóng viên báo chí đến tìm hiểu |
Chỉ đạo sản xuất: Minh Nhâm
Nội dung: Nam Phương – Hồng Cúc
Ảnh: Như Nam
Thiết kế: Kim Thoa – Xuân Dương
